Το καλοκαίρι του 2018, οι κάτοικοι της Jenjarom, μια μικρή πόλη στη Μαλαισία, ένιωθαν καθημερινά μια έντονη μυρωδιά. Αιτία ήταν η καύση πλαστικών από παράνομες εγκαταστάσεις, οι οποίες με αυτόν τον τρόπο προσπαθούσαν να εξαφανίσουν μέρος των 19.000 τόνων πλαστικού που έχουν καταλήξει εκεί, μετά το εμπάργκο της Κίνας σε πλαστικά απορρίμματα από τις αρχές του 2018. Αρκετές χώρες μεταξύ των οποίων, οι ΗΠΑ, Βρετανία και Αυστραλία, βρήκαν στη Μαλαισία μια προσωρινή λύση, προκειμένου να αποσυμφορήσουν τα συστήματα ανακύκλωσής τους, τα οποία επιβαρύνονται με χιλιάδες επιπλέον τόνους πλαστικών καθημερινά. Το πρόβλημα αφορά και την Ευρώπη, όπου σύμφωνα με εκτιμήσεις μέχρι και το Μάρτιο του 2019, περισσότεροι από 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού ήταν αποθηκευμένοι κυρίως στις δυτικές χώρες, οι οποίες είναι και ωριμότερες όσον αφορά τη διαδικασία ανακύκλωσης.
Από το 1950, η παγκόσμια βιομηχανία έχει παράγει περίπου 6,3 δισεκατομμύρια τόνους πλαστικού, το 91% των οποίων δεν έχει ανακυκλωθεί ποτέ. Οπότε ακόμα και πριν από το εμπάργκο της Κίνας, μόλις το 9% της συνολικής μάζας πλαστικού κατέληγε στην ανακύκλωση και το 12% αυτής κατέληγε σε διαδικασία καύσης. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν το 80% του πλαστικού που παράγεται παγκοσμίως καταλήγει σε νόμιμες ή παράνομες χωματερές. Σύμφωνα με αναλυτές της αγοράς, την ερχόμενη δεκαετία, περισσότεροι από 111 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού θα πρέπει να έχουν επαναδρομολογηθεί σε νέες εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Ωστόσο, με την εικόνα που έχουμε σήμερα για τη δυναμικότητα των μονάδων που είναι διαθέσιμες, αλλά και αυτών που βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης, το σενάριο της ταινίας Γουόλ-Υ δε δείχνει πλέον τόσο φανταστικό.
Η ανακύκλωση που κάνουμε είναι σε μεγάλο ποσοστό άχρηστη
Σύμφωνα με τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (Ε.Ο.ΑΝ), ο οποίος διαχειρίζεται το πλαστικό συσκευασίας, αυτό προέρχεται κατά περίπου 65% από ΒΕΑΣ (δηλαδή Βιομηχανικά και Εμπορικά Απόβλητα Συσκευασίας), δηλαδή ότι συλλέγεται από σούπερ-μάρκετ, εμπόρους κ.λπ. και κατά 35% από μπλε κάδο. Το 2016, 2017 και 2018 (νεότερα στοιχεία δεν ήταν διαθέσιμα), παράχθηκαν ετησίως από 186.000 έως 188.000 τόνοι πλαστικών αποβλήτων, εκ των οποίων έφτασαν σε κάποια μονάδα διαλογής το 38,2%, 41,4% και 43,6% αντίστοιχα. Σε κάθε περίπτωση τα μεγέθη είναι πάνω από τον προβλεπόμενο στόχο του 22,5%. Ωστόσο, το γεγονός ότι τα υλικά αυτά έφτασαν στη μονάδα διαλογής δε σημαίνει ότι ανακυκλώθηκαν από τη βιομηχανία πλαστικού, οπότε είναι πιθανό ένα ποσοστό αυτών να συσσωρεύτηκε.
Εκτός του παραπάνω υλικού, ένα μεγάλο ποσοστό του πλαστικού, που παράγεται και ανακυκλώνεται δεν παρακολουθείται από τον Ε.Ο.ΑΝ. Δεν μπορέσαμε να βρούμε στοιχεία για την ποσότητα του εν λόγω πλαστικού, γνωρίζουμε, όμως, ότι είναι πολλαπλάσια των προαναφερόμενων ποσοτήτων. Επίσης, γνωρίζουμε ότι είναι ευθύνη της βιομηχανίας να φροντίζει για την ανακύκλωσή του, μέσω συνεργατών, οι οποίοι κάνουν τη συλλογή, τη διαλογή και τελικά την επαναδιάθεσή του στην αγορά.
Μέχρι εδώ δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Ωστόσο, μια ακόμα πληροφορία που μας δίνει ο Ε.Ο.ΑΝ είναι ότι μέχρι το 2017 μεγάλο ποσοστό των ανακτώμενων υλικών συσκευασίας (60%) κατευθυνόταν σε αγορές του εξωτερικού και κυρίως στην Κίνα. Το ποσοστό αυτό ήταν ίσο ή και μεγαλύτερο για το βιομηχανικό πλαστικό.
Επομένως, από τις αρχές του 2018, οπότε η Κίνα έκλεισε τα σύνορά της για το πλαστικό, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι η ετήσια απόθεση αποβλήτων πλαστικού ήταν ίδια με τις περασμένες χρονιές, δηλαδή περίπου 185.000 τόνοι και η ποσότητα βιομηχανικού πλαστικού διπλάσια ή ίσως και παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το 60% αυτής της ποσότητας παρέμεινε αδιάθετο. Στην πραγματικότητα, το ποσοστό είναι μεγαλύτερο του 60% γιατί οι αγοραστές πλαστικού που βρίσκονται σε άλλες χώρες πλην της Κίνας, έχουν να ικανοποιήσουν την εσωτερική αγορά, η οποία εμφανίζει ακόμα περισσότερες συσσωρεύσεις.
Που καταλήγει το πλαστικό που συσσωρεύεται αλλά δε βρίσκει αγοραστές;
Λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν και γενικά αποφεύγουν να μιλούν για αυτό. Αρκετές φωτιές σε εργοστάσια ανακύκλωσης, έχουν συνδεθεί με αυτό το θέμα. Επίσης, νόμιμες και παράνομες χωματερές είναι διαθέσιμες σε περίπτωση που η φύλαξη μέχρι να βρεθεί αγοραστής, αποδεικνύεται ασύμφορη. Όμως, όλα αυτά είναι εικασίες. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το πλαστικό κάπου συσσωρεύεται και επομένως, η λογική λέει ότι βουνά πλαστικού, όπως αυτά που είδαμε στο ντοκιμαντέρ του BBC για τη Μαλαισία, έχουν αρχίσει να δημιουργούνται σε ευρωπαϊκές χώρες.
H πανδημία έχει επιδεινώσει εκθετικά την κατάσταση, καθώς η αυξημένη ζήτηση για μάσκες, γάντια, συσκευασίες φαγητού και συσκευασίες για τα προϊόντα που αγοράζονται από ψηφιακά καταστήματα, δημιουργεί επιπλέον φορτίο στα ήδη κορεσμένα συστήματα ανακύκλωσης. Παράλληλα, η μείωση της τιμής του πετρελαίου έχει οδηγήσει σε ανάλογη μείωση της τιμής της παραγωγής πλαστικού, με αποτέλεσμα η αγορά ανακυκλώσιμου πλαστικού να είναι πλέον εξαιρετικά ασύμφορη.
Τα κενά που αφήνουν οι κυβερνήσεις προσπαθούν να καλύψουν άλλοι οργανισμοί. Διάφορα ιδρύματα και ΜΚΟ, έχουν συνδέσει τη δράση τους με την καταπολέμηση της μόλυνσης από το πλαστικό, αλλά στην ουσία δεν δίνουν ολοκληρωμένη λύση, γιατί το έργο τους τελειώνει στο στάδιο της συλλογής ή στην καλύτερη περίπτωση της διαλογής. Εκπρόσωπος του Ιδρύματος Λασκαρίδη, το οποίο έχει εστιάσει τη δράση του στην απορρύπανση ακτών και βυθών, παραδέχεται ότι τα απορρίμματα που συλλέγει με αυτές τις δράσεις δεν έχουν οικονομική αξία στη χώρα μας.
Όπως αναφέρει, ο εκπρόσωπος του Ιδρύματος, το σύστημα της διαχείρισης έχει στηθεί στη βάση της χρηματοδότησής του από τους πολίτες της χώρας και από κάποιες εταιρείες, όχι με βάση την αξία των υλικών αυτών καθ’ αυτών. Γι’ αυτό και βλέπουμε τα πλαστικά μιας χρήσης να έχουν τέτοια διείσδυση στην ελληνική καθημερινότητα. Μια τεράστια ποσότητα πλαστικού, η οποία δεν έχει καμία οικονομική αξία, χρησιμοποιείται ανεξέλεγκτα, χωρίς πλαίσιο ελέγχου.
Μια ανάλογη δράση που έγινε πρόσφατα με τη συνεργασία των εταιρειών Polyeco και Nestle κατέληξε στο ίδιο αποτέλεσμα. Το πλαστικό που συλλέχθηκε από το Φαληρικό Όρμο, έχει καθαριστεί και συσκευαστεί στις αποθήκες της Polyeco, περιμένοντας αγοραστή ή έστω κάποιον που θα θελήσει να το αξιοποιήσει.
Ευρωπαϊκά εργοστάσια ανακύκλωσης, καύση πλαστικού και μικρόβια
Κοινός στόχος όλων των παραπάνω λύσεων είναι η μετατροπή των πλαστικών απορριμμάτων σε κάτι χρησιμότερο. Οπότε σε αυτήν τη φάση του πολιτισμού μας, προσπαθούμε να λύσουμε μερικώς το πρόβλημα, δεδομένου ότι κάθε μετατροπή έχει απώλειες εξαιτίας των νόμων της θερμοδυναμικής. Η οριστική λύση θα ήταν η δραστική μείωση της παραγωγής πλαστικού ή ακόμα και ο μηδενισμός της παραγωγής, η οποία όμως είναι ουτοπική, καθώς δεν έχει βρεθεί κάποιο υλικό καλύτερο και φθηνότερο που θα λειτουργήσει ως αντικαταστάτης σε μεγάλη κλίμακα.
Λίγο πριν την έναρξη της πανδημίας, ακούγονταν πληροφορίες για 40 εργοστάσια απορριμμάτων σε όλη την Ελλάδα, με στόχο μέχρι το 2030 να θάβεται στις χωματερές μόλις το 10% των αποβλήτων από το 80% που είναι το ποσοστό σήμερα. Στην ΕΕ, περίπου το 42% των πλαστικών απορριμμάτων που συλλέχθηκαν το 2016, κατέληξαν σε καύσιμη ύλη.
Σήμερα λειτουργούν μόλις 4 μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων και επιπλέον το εργοστάσιο βιοξήρανσης στο Ηράκλειο και το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ) στη Φυλή, ενώ υπό κατασκευή είναι μονάδες σε Αλεξανδρούπολη, Θήβα, Ηλεία, τρεις μονάδες στη ΣΔΙΤ Πελοποννήσου και το Αμάρι της Κρήτης. Σε καμία από τις παραπάνω μονάδες σε λειτουργία δεν γίνεται καύση πλαστικού και ούτε έχει γίνει λόγος ότι αυτό θα είναι δυνατό στις νέες μονάδες, μόλις αρχίσουν να λειτουργούν. Η επιλογή της καύσης απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, καθώς τα εργοστάσια πρέπει να είναι εφοδιασμένα με τεχνολογίες που θα συγκρατούν τα επιβλαβή αέρια που παράγονται.
Η αύξηση των μονάδων ανακύκλωσης είναι η ασφαλέστερη λύση, δεδομένου ότι είναι η πιο δοκιμασμένη, αλλά δεδομένων των συνθηκών έχει σημαντικό ρίσκο, καθώς διάφοροι παράγοντες, όπως η μεταβλητότητα της τιμής του πλαστικού στην αγορά και η καθαρότητα του υλικού που φτάνει στη μονάδα, είναι πιθανό να κάνουν την επένδυση ασύμφορη.
Τέλος, όσον αφορά τα μικρόβια, αν και έχουν βρεθεί κάποια με μεγάλη όρεξη για πλαστικό, η μελέτη τους είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι ενώ ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να κλείνει το διακόπτη μιας μηχανής που «τρώει» πλαστικό, δεν είναι σίγουρο ότι μπορεί ζητήσει από τα μικρόβια να αρχίζουν και να σταματούν να τρώνε σύμφωνα με τη βούληση του. Εκτός αυτού, τα μικρόβια, όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί παράγουν απόβλητα. Επομένως, χρειάζεται να είμαστε σίγουροι ότι τα απόβλητά τους δεν είναι τοξικά για άλλους έμβιους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων είναι και ο άνθρωπος.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πιο ασφαλής λύση φαίνεται να είναι η μείωση της χρήσης πλαστικού, προκειμένου να δώσουμε τον απαραίτητο χρόνο στην τεχνολογία και στους επενδυτές να βρουν τρόπους, που θα κάνουν την επαναχρησιμοποίηση των πλαστικών απορριμάτων αποτελεσματική και οικονομικά συμφέρουσα.
Η ΜΕΑ Σερρών στο μικροσκόπιο
O Ματθαίος Μελισσουργός, μηχανολόγος μηχανικός και γενικός διευθυντής της ΜΕΑ Σερρών μας ξενάγησε στη μονάδα και στη συνέχεια, σε ένα αποκλειστικό ρεπορτάζ μας έδωσε χρήσιμες πληροφορίες για τη λειτουργία της, αλλά και για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανακύκλωση στη χώρα μας και παγκοσμίως.
Plant: Πότε ξεκίνησε τη λειτουργία της η μονάδα;
M.M.:Το φθινόπωρο 2019 ξεκίνησε τη λειτουργία της η Μονάδα Επεξεργασίας Απορριμμάτων Σερρών, μια μονάδα πρότυπο για όλη την Ελλάδα. Η μονάδα σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από την ΣΙΡΡΑ Α.Ε. και στην οποία συμμετέχουν οι εταιρείες ARCHIRODON GROUP NV (45%), INTRAKAT (45%) & ENVITEC AE (10%). Η ΣΙΡΡΑ συμμετείχε στη χρηματοδότηση του έργου, ενώ έχει αναλάβει τη λειτουργία και διαχείριση της μονάδας για διάστημα 25 ετών για λογαριασμό του Περιφερειακού ΦΟΔΣΑ Κεντρικής Μακεδονίας.
Η Μονάδα εκτείνεται σε έκταση 57.000 τ.μ. δίπλα στον ΧΥΤΥ του Δήμου Ηράκλειας του Νομού Σερρών και δέχεται τα απορρίμματα όλων των δήμων του νομού Σερρών, ενώ θα εξυπηρετεί και το Δήμο Κιλκίς μόλις ολοκληρωθεί η κατασκευή του αντίστοιχου σταθμού μεταφόρτωσης. Αποτελεί μια τεχνική λύση, που περιλαμβάνει τις τεχνολογίες της μηχανικής διαλογής και της βιολογικής επεξεργασίας, μέσω κομποστοποίησης με ονομαστική δυναμικότητά 63.000 τόνων απορριμμάτων ετησίως, από τους οποίους έως 3.000 τόνοι ετησίως είναι προδιαλεγμένα οργανικά απόβλητα.
Το υπόλειμμα που παραμένει τελικά προς ταφή μειώνεται σε ποσοστό χαμηλότερο του 39% των παραγόμενων αποβλήτων, μετατρέποντας με αυτόν τον τρόπο τον υφιστάμενο ΧΥΤΑ σε ΧΥΤΥ, που σημαίνει ότι παρατείνεται κατά τουλάχιστον 2,5 φορές ο χρόνος ζωής του.
Η διαδικασία διαλογής μπορεί να γίνει πλήρως αυτοματοποιημένη;
M.M.:Πουθενά στον κόσμο δεν είναι εφικτό να έχουμε μια 100% αυτοματοποιημένη μονάδα διαλογής. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ποικιλία και τα μεγέθη των υλικών που διαχειριζόμαστε, είναι μεγάλη καθώς ακόμα και μεταξύ ίδιων υλικών υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις, που δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν από τους αυτοματισμούς των μηχανών. Η χειροδιαλογή γίνεται κυρίως σε τμήματα μεγάλων υλικών, τα οποία μπορεί εύκολα κάποιος να πιάσει και να αφαιρέσει.
Plant: Ποιες είναι οι καινοτομίες των μηχανών που χρησιμοποιούνται στη διαλογή;
M.M.:Από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, μόνο οι οπτικοί διαχωριστές έχουν προστεθεί σε επίπεδο τεχνολογίας, ενώ υπάρχουν σχεδιαστικές εξελίξεις προς την αύξηση των επιπέδων απόδοσης στο λοιπό εξοπλισμό. Σε γενικές γραμμές, οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται στη διαλογή απορριμμάτων δεν αλλάζουν με το ρυθμό που αλλάζουν άλλες τεχνολογίες. Οι βασικές τεχνολογικές εξελίξεις, που βλέπουμε είναι στη διαχείριση των οργανικών τμημάτων των απορριμμάτων. Δεδομένου ότι η δική μας μονάδα υλοποιήθηκε πρόσφατα, έχουμε αξιοποιήσει την πιο σύγχρονη τεχνολογία σε αυτόν τον τομέα αλλά και στην ανάκτηση ανακυκλωσίμων.
Plant: Στον εξωτερικό χώρο του εργοστασίου, η ματιά μας πέφτει στους σωρούς των συμπιεσμένων πλαστικών σακουλών.
M.M.:Η πλαστική σακούλα είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην ανακύκλωση πλαστικών, όχι μόνο για εμάς, αλλά για όλον τον κόσμο από το 2015 που η Κίνα σταμάτησε να απορροφά το σύνολο σχεδόν της παγκόσμιας παραγωγής. Φανταστείτε ότι η εικόνα που βλέπετε αφορά μόνο το Νομό Σερρών τον οποίο εξυπηρετούμε στην παρούσα φάση. Στη δική μας μονάδα το πλαστικό φιλμ αποτελεί περίπου το 70% όλων των ανακυκλώσιμων που ανακτώνται. Η μόνη άμεση λύση θα ήταν η κατάργηση παραγωγής και χρήσης της πλαστικής σακούλας, δεδομένης και της ζημιάς που προκαλεί στο περιβάλλον.
Plant: Το εργοστάσιο είναι στο μέγιστο των δυνατοτήτων του;
M.M.:Το εργοστάσιο συμβατικά εξυπηρετεί 63.000 τόνους σύμμεικτων απορριμμάτων ετησίως, εκ των οποίων έως 3.000 τόνοι μπορεί να είναι προδιαλεγμένα οργανικά του καφέ κάδου. Παρ’ όλα αυτά, ο σχεδιασμός του εργοστασίου είναι τέτοιος, ώστε να δύναται να καλύψει ακόμα μεγαλύτερη δυναμικότητα με σκοπό μελλοντικές επεκτάσεις. Ακόμα και πριν την πανδημία, δεν είχαμε φτάσει στο μέγιστο της δυναμικότητας. Τώρα με την πανδημία αναμένεται να φτάσουμε λίγο πάνω από 45.000 τόνους. Δεδομένου ότι αποτελεί σπατάλη πόρων η μη εκμετάλλευση της πλήρους δυναμικότητας του εργοστασίου, αναμένεται η κατάσταση να αλλάξει προς το καλύτερο, όταν θα παραλάβουμε και τα απορρίμματα του Δήμου Κιλκίς, με το πέρας κατασκευής του αντίστοιχου σταθμού μεταφόρτωσης.
Επίσης, τα παραπάνω μεγέθη αφορούν αποκλειστικά τους πράσινους και καφέ κάδους, και δεν αφορούν τους μπλε κάδους, από τους οποίους συλλέγονται γύρω στους 7.000 επιπλέον τόνους αποβλήτων για το Νομό Σερρών. Σε κάθε περίπτωση η τεχνολογική υπεροχή και ο σχεδιασμός του εργοστασίου θα μπορούσε κάλλιστα να υποδεχτεί και να επεξεργαστεί άμεσα και τον μπλε κάδο των ανακυκλώσιμων, επιτυγχάνοντας τη βέλτιστη ανάκτηση προϊόντων. Ωστόσο, αυτές είναι αποφάσεις και δράσεις που θα πρέπει να ληφθούν από την πολιτεία.
Plant: Με εξαίρεση την πλαστική σακούλα, υπάρχει διέξοδος για τα υπόλοιπα ανακυκλώσιμα υλικά;
M.M.:Ναι, διαθέτουμε τα υλικά αυτά στην αγορά, κυρίως την ελληνική, αν και οι τιμές είναι αρκετά διαφοροποιημένες προς τα κάτω σε σχέση με το παρελθόν. Μεγάλες εταιρείες εμφιάλωσης βοηθούν στην απορρόφηση κάποιων τύπων πλαστικού και στο άμεσο μέλλον σκέφτονται να αυξήσουν το ανακυκλωμένο πλαστικό που χρησιμοποιούν. Επίσης, υπάρχει διερευνημένη αγορά για τα μέταλλα.
Plant: Όσον αφορά τη διάθεση των δευτερογενών προϊόντων που προέρχονται από τη βιολογική επεξεργασία του οργανικού τμήματος των απορριμμάτων, ποια είναι η εικόνα;
M.M.:Κυρίως τρία είναι τα αξιοποιήσιμα προϊόντα που προκύπτουν από τη βιολογική επεξεργασία των απορριμμάτων. Εμείς παράγουμε CLO (Compost Like Output ή υλικό κόμποστ τύπου Α) που είναι και το κύριο δευτερογενές προϊόν, του οποίου η ποιότητα είναι ομολογουμένως η καλύτερη μεταξύ των αντίστοιχων CLO που παράγονται στην Ελλάδα, παρ΄ όλα αυτά με την τρέχουσα νομοθεσία δεν μας επιτρέπεται να το διαθέσουμε ως εδαφοβελτιωτικό. Οπότε, οι προορισμοί διάθεσης είναι πολύ περιορισμένοι και αφορούν κυρίως τη χρήση του ως υλικό επίχωσης ή τελικής στρώσης φύτευσης προς αποκατάσταση λατομείων. Ευτυχώς, η δική μας μονάδα είναι δυνατόν να αλλάξει τις διαδικασίες της με παράλληλη προσθήκη κάποιου εξοπλισμού για να παράγει SRF προς καύση. Ωστόσο, παραμένει ακόμα το ζήτημα του κόστους διάθεσης του σε μονάδες που μπορούν να το αξιοποιήσουν και που στην παρούσα φάση στη Ελλάδα αφορά σε λίγα εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου.
